အေခါင္အရာသဂုတ္သြာတ္အလုႝဇကုဇကုေကုာံျပံင္လွာဲေလြဟ္ပဋိပကၡ (သၠဳတ္ဒုတိယ)

Mon 15 Feb 2010, တိုင္ထဝ္
သဘင္သ႘ကၜ႘ေဇှာ္ဂၜးတိ ကုလသမဂၢ စပ္ကုႝအေခါင္အရာမိှဟ္ မေကၜာန္ဗဒွ္လဝ္ ပႜဲဗ႘ေယန္ဏာ ပဲႜဂိတုဂ်ဳန္ သှာံ ၂၀၀၃ ဂွ္ ဟုီသၸလဝ္ဒတန္ဂွ္ အေခါင္အရာ အလုႝဇကုသဂုတ္သြာတ္ေကတ္တ္၊ အေခါင္အရာ အုပ္ဓုပ္အလုႝဇကုဂွ္ ဒွ္အဝယ္လေစွ္ ေသှာဝ္ဍဳင္နာနာ စပ္ကုႝအေခါင္အရာမိှဟ္ရ။ မြဲအခိင္ဓဝ္ သဘင္သ႘က႘ၜဂွ္ သုီစဿတ္သမၲီဏာလဝ္ဂွ္ ပြမေဒၢတ္လၛတ္ေကၜာန္သၸဗက္၊ ပြမယုိက္ဒိုက္ေကတ္ အေခါင္အရာသဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဂွ္ ဒွ္သဇိုင္ ပေရင္မိပ္လဟိင္ ဒုင္စသိုင္အေခါင္အရာမှိဟ္ တှဟ္ဂမၜဳိင္ ေကုာံ ပေရင္သၜးပြးသဇိုင္ဂမၜဳိင္ မတြံဂး ပေရင္ဍဳင္ကြာန္၊ ပေရင္ပုိန္ျဂပ္၊ ပေရင္မိှဟ္၊ ပေရင္အခိုက္ကှာေယန္သှာင္ရ။

ၐိုန္ရတင္တုပ္စိုတ္ စပ္ကုႝပြံက္အဓိပၸဲါ ျပာျပာကတ္တ္ ႏြံကုီေလဝ္ စပ္ကုႝေလဿင္ကႜဳိပ္လိက္မာတိကာ၊ ဗုီဂြံစကာရပ္စပ္ မဗဗဲြေထက္ၾကဳိက္ ေကုာံ ဗဿံက္႐ုပ္ရဵ ဒဒက္တဵကုႝ အေခါင္အရာသဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဂွ္ ဟြံမြဲတဵဏီရ။ ပေရင္သ႘ကၜ႘ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ ပႜဲကုလသမဂၢ ေကုာံ ဒှာဲတှဟ္ဟ္တအ္ကုီ၊ ပေရင္သ႘ကၜ႘ စပ္ကုႝေသှာဝ္ ေကုာံ ဍဳင္တအ္ ေဒၢတ္ဗက္ေကၜာန္သၸဒဿံင္ကုီတအ္ဂွ္ ေဍံစ႘ပ်းဏာဒဿံင္ကုႝ လညာတ္ဟြံတုပ္သဿဟ္တှဟ္ျခာတဵ ေဇှာ္ေဇှာ္ဂွ္ရ။ မြဲလပၚပၜန္ဂွ္ လညာတ္ေဆင္စပ္ကုႝ အေခါင္အရာသဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဂွ္ ဒွ္အေခါင္အရာ ဍဳင္မသၸလဝ္စဿတ္သမၲီတအ္ တှဟ္နဂြံေကၜာန္သၸ သုီမသကၠဳဗြဳိင္မၛး လုပ္ပလာပ္ပထုဲရ။ တုဲပၜန္ ဂေကာံေကာန္ဂကူေကာန္ဍဳင္အရင္၊ ဂေကာံလိက္ပတ္ဘာသာ၊ ဂေကာံဘာသာသာသနာတအ္ဂွ္ ႏံြကုႝအေခါင္အရာ တှဟ္နဂြံပၚတိတ္ နဴဍဳင္ညးတအ္ဂွ္ရ။ လညာတ္ ၾကဵနဴပှာန္ဂၜးတိဒုတိယေတံဂွ္ ဂကူ ေကုာံ တိဍာ္ဍဳင္ မဒးဒုင္သၸလဝ္ကဝ္လဝ္န႘တအ္ေဟင္ ႏံြကုႝအေခါင္အရာ သဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကု၊ အုပ္ဓုပ္ အလုႝဇကုရ။ ပစၥဳပၸန္ဝြံ ဍဳင္ ေကုာံ ဂကူ ပႜဲကဿိန္ဍဳင္သုႝဗ႘ယိတ္ေၾတံဂမၜဳိင္ကုီ၊ ပႜဲယူေဂါသလာဗ႘ယ်ာေၾတံဂမၜဳိင္ကုီ၊ ပႜဲအ႘ရ႘တ႘ရာကုီ၊ ပႜဲသေလာေဗက႘ယ်ာကုီ ဗြဲမအံင္ဇှး ကလိဂြံအေခါင္အရာ အုပ္ဓုပ္ပကင္ရင္၊ သဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုရ။ ေကင္ကာပေရာကိစၥ တိတ္ဗၜးနဴဘဝကဝ္လဝ္န႘တအ္ဝြံ ၐိုန္ရသက္ဂြံဒးဟုီ သာ္ေတံသာ္ဏံ ဟဿဲကုီေလဝ္ ေဗာ္သြးညးဂၜးတိတအ္ လညာတ္ဟြံတုပ္သဿဟ္ညးသကအ္အိုတ္ဏီ စပ္ကုႝအရာမဂပ္ဝ္ဒးႏံြပဿိက္ သြက္ဂြံကေလင္သၛ႘ဂၜိပ္ဂၜဳိက္ဂၜာဲ သဘဵဓဝ္ လညာတ္ ေကုာံ ေလဿင္ကႜဳိပ္လိက္မာတိကာ ဒဒက္တဵ ကုႝပေရင္သဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဂွ္ရ။

သဘဵဓဝ္ အေခါင္အရာသဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဝြံ ဒွ္အရာကိစၥေဇှာ္တုဲ ၐိုန္ရဂေကာံေသှာဝ္ဥပေဒဍဳင္နာနာဂမၜဳိင္ ဟုီဓမံက္ဒဿံင္ကုီေလဝ္ နကုႝဍဳင္မြဲမြဲ ေကုာံ ေဗာ္သြးဍဳင္နာနာမြဲမြဲတအ္ ကူခ်ပ္ဗစာ ပၜဳပ္လမ်ဳီေဒၢတ္ဗက္ဂွ္ ေအာန္ေလာန္သန္ရ။ ဍဳင္မြဲမြဲ ဟြံမိက္ဟုီဓမံက္ပတိတ္ စပ္ကုႝအေခါင္အရာဝြံ ပႜဲပယ်ဳႝဒှက္ဍဳင္ညးတအ္ဂွ္ ဒွ္အရာမဂပ္ဝ္အမ္သဝ္မြဲ ဟြံေသင္ရ။ အလုႝအသ႘ ဗှတ္မေအာန္တအ္ဂွ္ မမိက္သၜးေကၜံအဝုႝအာဏာ ကုေဗာ္ပေရင္ဍဳင္ကြာန္ မျပဳိင္ပကာန္တှဟ္တအ္ရ။ ပေရင္ျပဳိင္ပကာန္ ဟဿဲမြဲသာ္ ဂေကာံဍဳင္နာနာတအ္ ဟြံလုပ္ပေရပရံင္အၾကာမြဲသာ္မၢး ပဋိပကၡတအ္ဂွ္ လဿဳိန္ကာလ ဂုႝသၜံင္ဒွ္အာ ဗုီျပင္ပေရင္ပကုီပရာပ္ ဆီပၚဍာ္ေဇြာဝ္ရ။

ေဖက္ဒွ္အာ ညံင္ရဵကုႝျဇဟတ္ကုႝ ပေရင္အာတ္မိက္ေတဿင္ မပါလုပ္သုီဂေကာံခ်႘ဒရာင္ပေရင္ပၚတိတ္ သြက္အေခါင္အရာညးတအ္ဂၜဳိင္ဂွ္တုဲ အလုႝအသ႘ ဗြဲမဂၜဳိင္တအ္ ကတုႝဒွ္ဓဝိင္ေသာက စပ္ကုႝဂြံေ႐ွ္ေသွ္ရဵဂဵ လတူပေရင္ႏံြပဿိက္ဂေကာံမြဲမြဲ မှဳံပႜဲဗြဳိင္ပယ်ဳႝဒှက္ဍဳင္ညးတအ္ဂွ္ရ။ ပြမဗက္အလုိက္ သာ္ဝြံဂွ္ ဒွ္အႏၲရာဲကုႝ အဝုႝအာဏာညးတအ္ဍာ္ဇမၜိင္ေရာင္ဂွ္ ေသၜဟ္လဝ္ ပႜဲစိုတ္အိုတ္ရ။ ပေရင္သဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဝြံ ဂပ္ဝ္ဒးကၜဳိဟ္ ေကတ္လဝ္လွဲလွဲလးလးေထက္ရ။ ပေရင္သဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဝြံ ဒွ္ေလဿင္ကေမၜာန္မြဲ process ဂွ္တုဲ ဟြံေသင္ကုႝဖုႝအဆက္ (အနိႆံသ) (အရာမဂပ္ဝ္ကတုႝဒွ္ကၜဳင္ဗြဲၾကဵ) outcome မကတုႝဒွ္ကၜဳင္မြဲရ ( Self-determination is a process rather than an outcome )။

ဟုီေသာင္င္ကၜးကၜးမၢး ပေရင္သဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဝြံ သတ္မှိဟ္တအ္ဂွ္ နကုႝပူဂုႝမြဲကုႝဒွ္ နကုႝဂေကာံကုႝဒွ္ ကံကုသုႝညးတအ္ဂွ္ ဒးႏြံပႜဲသေကံတဲညးတအ္ဂွ္တုဲ နကုႝအလုႝအသ႘ ဂပ္ဝ္ေထက္ကုႝ ဒးေကၜာန္ေရင္တၜဳင္ စပ္ကုႝအရာဝြံေရာင္။ ပေရင္သဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဝြံ ေဍံဆက္စပ္ကုႝ သဘဵဓဝ္ၾကက္ ဒ႘မဝ္ကေရျဇ႘ core concept of democracy ဂွ္တုဲ၊ ဒးကၜဳိဟ္ေကတ္လဝ္ဂွ္ ညးတအ္ ႏံြကုႝအေခါင္အရာ႐ုဲစွ္ ကႜဳိပ္သကိုပ္ညးတအ္၊ မှိဟ္အုပ္ဓုပ္ညးတအ္တုဲ သြက္ဂြံပါလုပ္ ပႜဲပေရင္ေဖ်ံသဂုတ္သြာတ္ေရာင္။ ပေရင္သဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဝြံ ပု႙ညာတ္ေကတ္ နဒဒွ္ပေရင္႐ုဲစွ္မြဲအလန္ ဟြံေထက္၊ ဂပ္ဝ္ဒးညာတ္ေကတ္ နဒဒွ္ပေရင္ကေမၜာန္ မဒးဆက္ေကၜာန္အာဒဿံင္ လဿဳိန္န္ဂွ္တုဲ၊ မှိဟ္တအ္ ညံင္ဂြံပါလုပ္ ပႜဲပေရင္ကေမၜာန္ ေဖ်ံသဂုတ္သြာတ္ကုီ၊ ခှံဗဒွ္ ကံကုသုႝညးတအ္ကုႝ ညးတအ္ကုီ၊ ထိင္ဒဝ္မင္မြဲ အခိုက္ကှာေယန္သှာင္ ေကုာံ သဘာဝသယံဇာတညးတအ္ဂမၜဳိင္ကုီရ။

ယဝ္ရပေရင္ၐိုဟ္လလံ ေကုာံ ပေရင္ညိင္ဝတ္ၐိုဟ္ၾသဳိဟ္ဂၜးတိဂွ္ ဒွ္တိုင္ပကဵ ေဗာ္သြးညးဂၜးတိတအ္ ဍာံဍာံေရာင္မၢး နဲကဲညးတအ္သွ္ပဠဳိဟ္ဒဿံင္ ပေရင္႐ုသံင္၊ သံင္ျဗံင္၊ အဓိကုႝ မှဳံတန္တဵ ပႜဲအၾကာဍဳင္ဂမၜဳိင္ကုႝ ေကာန္ဂကူအဝယ္လေစွ္ အပႜဲဍဳင္ညးတအ္ဂွ္ ေဗၜတ္ဒဿံင္ေရာင္။ နကုႝပြမသၸေကၜံမဇၨ်ဟ္ ေကုာံ ဍဳႝဍဳိက္ရာန္သကိုတ္ နနဲနာနာသာ္ လတူပေရင္ခ်႘ဒရာင္႐ုန္ဂစာန္ သြက္ပေရင္သဂုတ္သြာတ္ ကံကုသုႝဇကုတအ္ဂွ္ ကလိဂြံအံင္ဇှးေကတ္မာန္ ဟြံေသင္ရ။ ပဋိပကၡဆီပၚဍာ္ေဇြာဝ္ ပႜဲကဝ္ကသ႘ယ်ာ မဒွ္ေဒသ ဒးဒုင္သီပၜံင္ၐက္ေၐတ္လဝ္ ဂၜဳိင္ကုႝကၜံသှာံဂွ္ ဂြံဆုႝေကတ္ဒဿံင္ အလုႝအသ႘ဍဳင္ဂွ္ သီလဝ္တိဍာ္ဂွ္တုဲ ေကၜာန္ၐိုတ္ဒဿံင္ ပေရင္ငၛိတ္ကမၜက္ဂကူကုီရ။

ပႜဲျပဒၵညာ ခရ႘မိန္ တာတာတ္ Crimean Tatars ကုီ၊ ခ်ိတ္ေခ်န္ညာ Chechens ကုီ၊ ေအန္ဂါတ္ယွ Ingush ကုီတအ္ဂွ္ ၐိုန္ရေထႜင္ပတိတ္ ေကာန္ဂကူတအ္ဂွ္ကုီေလဝ္ ပလုီပလာ္ေကၜံ၊ သိုဟ္ပလိုတ္ေကၜံ ပဿိက္ဆႏၵညးတအ္ မမိက္ထိင္ဒဝ္ မင္မြဲအခိုက္ကှာညးတအ္ ေကုာံ လက္သန္ေကာန္ဂကူညးတအ္ဂွ္ ဟြံမာန္ရ။ သြဟ္ဍာံဍာံဍာ္ဇမၜိင္ သြက္ပဋိပကၡ မှဳံပႜဲအၾကာအလုႝအသ႘ဍဳင္ကုႝ ေကာန္ဂကူဍဳင္ေကံၜတအ္ (ညးတအ္အုပ္ဓုပ္ နကုႝဗဗြဲဓဝ္ကုီ ဟြံဗဗြဲဓဝ္ကုီ) ဂွ္ ဒွ္သဇိုင္ စပ္ကုႝအေခါင္အရာ ဂေကာံေတဿင္တှဟ္ျခာတအ္ဂွ္ မ႐ုဲစွ္ေကတ္ ကံကုသုႝညးတအ္ကုႝ ညးတအ္ရ။ (ဗုီေကာန္ဂကူတအ္ဂွ္ သဂုတ္သြာတ္ ကံကုသုႝညးတအ္ဂွ္ ေဒၢတ္ဗက္မၢး ပဋိပကၡတအ္ဂွ္ သၛ႘လလံအာမာန္ေရာင္။)

ဟိုတ္ဂွ္ရ အဲမိက္ဂြံထပ္ကေလင္ဟုီ ဂလာန္ဖတိုက္ဖေအာဝ္အာန္ပုႝ မသက္ဂတာပ္လအ္ကၜဳင္ေတံ သြက္ဂြံဒးကူခ်ပ္ဗစာဂွ္တုန္-
-တၜပညာပါရဂူတအ္ ေထက္ကုႝမဒးစ႘ဇန္ေကၜာန္ၐိုတ္ ကေမၜာန္တှးလိက္ working paper စပ္ကုႝ ေလဿင္ကႜဳိပ္လိက္မာတိကာကုီ၊ အရာမကိတ္ည႘ဒးရးကုီ ဗဿံက္႐ုပ္ရဵကုီ ဒဒက္တဵကုႝ အေခါင္အရာသဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဇကုဝြံ နကုႝပြမရန္တဿံ သြက္ဂြံဒွ္ဒတုဲဖုႝကုႝ ပေရင္ၐိုဟ္လလံဂၜးတိ၊ ပေရင္ညိင္ဝတ္ၐိုဟ္ၾသဳိဟ္ဂၜးတိ၊ ပေရင္ဂုီကၜဳီဂၜးတိရ။ ကေမၜာန္တှးလိက္ဝြံ ေဍံပတဝ္ဏာကုႝ သြက္ဂြံကေလင္ပံက္အဓိပၸဲါတိဿ စပ္ကုႝအေခါင္အရာသဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဝြံဂွ္ကုီ၊ ေဍံစ႘ပ်းဏာကုႝ ဗုီဂေကာံလိက္ကသုက္ဂမၜဳိင္ ေကုာံ ဂေကာံဓမံက္႐ုပ္ရဵ ကေမၜာန္ကုလသမဂၢဂမၜဳိင္ ဗုီလုႝဂြံေကၜာန္ ဓမံက္႐ုပ္ရဵ ဗြဲမစိုပ္တရဵမာန္ စပ္ကုႝဓမံက္ပတိုန္ အေခါင္အရာဝြံ နကုႝလညာတ္မတဝ္အာကုႝ သြက္ဂြံတာဒှာပဋိပကၡရ။

-နကုႝကုလသမဂၢ ေထက္ကုႝဒးေကၜာန္ၐိုတ္ ကတိုင္ကတိုင္ကမွ္ကမွ္ ပႜဲအရာတာဒှာ ေကုာံ ဂၜာဲသြဟ္ပဋိပကၡ မှဳံဒဿံင္ပႜဲအၾကာအလုႝအသ႘ဍဳင္ကုႝ ေကာန္ဂကူေကာန္ဍဳင္အရင္တအ္ဂွ္ရ။ ပႜဲအရာေကၜာန္သၸသာ္ဝြံဂွ္ နကုႝကုလသမဂၢ ေထက္ကုႝဒးေ႐ွ္ေသွ္ရဵဂဵ ေကုာံ ဇေမၜာ္သၜဳင္ပတိုန္ ပေရင္ထမံက္႐ုပ္ရဵ ဒဒက္တဵကုႝ အေခါင္အရာသဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကု နကုႝဓဝ္ဗစာရဏာ ျဇဳိဟ္ဟ္ကုီရ။

-ကုလသမဂၢ ေထက္ကုႝမဒွ္ခှံဗဒွ္ပတုိန္ ဂေကာံစက္ယာန္ ထမံက္႐ုပ္ရဵကေမၜာန္ ပႜဲအပႜဲကုလသမဂၢ တှဟ္နဂြံ႐ုီဗင္ထၞလဘာ္ ပႜဲအရာဂၜာဲသြဟ္ စပ္ကုႝပေရင္အာတ္မိက္ အေခါင္အရာသဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကု ေကုာံ တာဒှာပဋိပကၡဂမၜဳိင္ေရာင္။

-ဂေကာံအၾကာအလုႝအသ႘ မဲြကုႝမြဲကုီ ဂေကာံေဒသေဇှာ္ မြဲကုႝမြဲကုီ ေထက္ကုႝဒးဗစာရဏာ စပ္ကုႝေကင္ကာကိစၥ ပေရင္သဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုဝြံဂွ္တုဲ၊ ကေမၜာန္ကုလသမဂၢ ေကၜာန္ၐိုတ္ေရင္တၜဳင္ဒဿံင္ စပ္ကုႝအေခါင္အရာ ေကာန္ဂကူတမ္မူလတအ္ဂွ္ကုီ ညံင္ဂြံျဂဲပၜဳပ္ညးတအ္ ပႜဲပေရင္ခ်႘ဒရာင္ညးတအ္ကုီတအ္ဂွ္ နကုႝဂေကာံတအ္ဂွ္ ေထက္ကုႝမေကဝ္ေကၜဝ္ဗစာရဏာေရာင္။

-ဂေကာံေအန္ဂ်႘အိုဝ္ဂမၜဳိင္ ေထက္ကုႝမဒးဇေမှာ္သၜဳင္ပတိုန္ ထၞလဘာ္ပတိုန္ အေခါင္အရာပေရင္သဂုတ္သြာတ္ အလုႝဇကုကုီ၊ ထံက္ဂလာန္ ကုပူုဂုႝ မလုပ္ဒဿဿံင္ေပဲါဗတိုက္ သြက္ဂြံဗဿံက္႐ုပ္ရဵကေမၜာန္ညးတအ္ကုီ၊ တုဲပၜန္ ပတိုန္ထၞး ပေရင္ကိစၥေကင္ကာ ေသာဲေသာဲေျဗာဲေျဗာဲ ပႜဲဂတမုက္ ကမၼေယွန္အေခါင္အရာမှိဟ္ကုလသမဂၢကုီ၊ ပႜဲဒှာဲသ႘ကၜ႘ မဗဗြဲတှဟ္တအ္ကုီေရာင္။

(လိက္ပေရင္ဝြံ နိႆဲကၜာဲေစၜာံနင္ ႏူဝိပ္သာ္ ဂေကာံဂကူဍဳင္ေကံၜ နကုႝကႜဳိပ္လိက္ Self determination and conflict transformation မခ်ဴလဝ္ နကုႝစဿတ္တၛဲ ဒ႘ေျဇမ္ပါ ၁၊ ၂၀၀၂ရ။)